Nereye kadar ilham, sahtecilik nerede?

Ortaçağ ressamı ve biyografi yazarı Condivi, kendi döneminde Michelangelo üzerine biografi yazmıştı. Aynı konularda yazan ve ilk sanat tarihi kitabının yazarı olarak bilinen meslektaşı Vasari ile birlikte, o dönemdeki sahtecilik konusu incelemişlerdi ancak bu konu  artık bayağı değişmiştir. Öyle ki, Rönesans’ın büyük yazarlarının ve on yedinci ve on sekizinci yüzyıllardaki doğrudan mirasçılarının sergilediği tutum, günümüz perspektifinden bakıldığında skandal olarak alınamasa  da biraz anlaşılmaz gibi görünmektedir. Bu yazarlara göre  sanatta sahtecilik bir sorun olarak görülmemekteydi. Komik değil mi? Aslında tuhaf bir şekilde, erken modern dönemin önemli eleştirmenleri ve akademisyenleri, bir sanatçının üslubunun  taklit edilmesini kınamak yerine övüyorlardı. Örneğin Vasari ve Condivi, bazı sanatseverlerin Michelangelo’nun eserlerinin orijinallerini saklamak için başka ressamlara kopyalarını yaptırmalarını anlatırken en ufak bir kınama göstermemişlerdir.

“Sanatta sahteciliğe karşı yeni bir tutum olarak ‘modern sanat’ ortaya çıkmıştır” diyebiliriz. Ludovisi Savaşı Lahdi, klasik Yunan dönemine ait önemli bir anıttır. Fransız uzman Alain Pasquier, bu lahit ile ilgili araştırmalar yapmış ve dünya genelinde çeşitli dönemlere ait birçok taklit eserin olduğunu keşfetmiştir. Bu taklitler arasında bazılarının British Museum’da sergilendiği belirlenmiştir. Bu lahitin kopyalarından oluşan sergi, bu tarzdaki ilk sergilerden biri olarak dikkat çekmiştir. 1955 yılında Grand Palais’de Mona Lisa taklitlerinden bir sergi yapılması bile durumun ne kadar traji komik olduğunu göstermektedir. Paul Eudel kendisi önemli bir kolleksiyoner olarak sahteciliğe savaş açmış ve bu konudaki en önemli eserlerden birini vermiştir.

Postmodern dönem, bu tür sahteciliklere daha toleranslı bir yaklaşım sergiliyor gibi görünüyor. Akademisyenler, bazı gerçeklerin reddedilmesi ve kabul edilmesi arasında bir ikilem yaşamış ve bu durum onlarda bir tür bilgiyle ilgili kaygıya neden olmuştur. Ancak, görünüşe göre bu tür çıkmazlar artık akademisyenler arasında aşırı tepkilere yol açmıyor.

Sanat eserlerinin estetik değerlerinin tarihsel ve kişisel belirleyici faktörler ışığında değerlendirildiği bir yaklaşım söz konusu. Bu paradigma, sanat eserlerini bir nevi “estetik fosiller” olarak görüyor ve sanat sahteciliğini bu çerçevede ele alıyor.

Postmodern dönemde sanat sahteciliğinin suç veya kültürel bir hastalık olarak algılanmasının ötesine geçilmesi gerektiği belirtiliyor. Postmodern görüş, sanat sahteciliğini farklı bir perspektiften değerlendiriyor ve bunun pratik yollarla ele alınması gerektiğini vurguluyor.

Sanat sahteciliğinde çok önemli örneklerden birisi ise 1872 Anvers doğumlu Jef Van der Veken’dir. Flaman Primitifleri’nin kopyalanması ve restorasyonu konusunda uzmanlaşmış Belçikalı bir ressamdır. Özellikle 1945 yılında, Jan van Eyck’in ‘Gizemli Kuzu’ adlı eserinin kopyasını yaptı. Bu panelin orijinali 1934’te çalınmış ve asla bulunamamıştı. Ayrıca, Jan van Eyck’in ‘Canon Van der Paele ile Bakire’ gibi birçok müze şaheserinin restoratörüdür. Uyguladığı ‘hiper-restorasyon’ ve pastiş teknikleri bazıları tarafından onun bir sahtekar olarak görülmesine yol açmıştır. Modern sanat dünyasının sahtecilikle olan ilişkisi ve bu konudaki çelişkili tutumlar da gözden kaçmıyor. Sahtecilikle ilgili modern tepkilerin genellikle çelişkili ve tutarsız olarak kabul edilmiş. Sanat eserlerinin “gerçek” ve “sahte” arasındaki ayrımının tarihsel bir olgu olduğunu kabul etmek gerekir. Bu ayrımın zamanla daha karmaşık hale geldiği görülüyor. Artık sanat dünyası sahtecilik konusunda daha az duygusal ve daha objektif bir yaklaşım sergiliyor. Bu yeni yaklaşım, sahteciliği tarihsel bir perspektiften değerlendiriyor ve ahlaki yargılardan kaçınıyor.

Bu konunun daha çok su kaldıracağını düşünüyorum. Sahteciliğin sanat tarihi, estetik değerler ve modern sanat dünyası üzerindeki etkileri bana oldukça çok fazla gibi geliyor. Sanat sahteciliği konusundaki çeşitli perspektifleri ve bu alanın karmaşıklığına olan inancım iyice artmış bulunuyor. Konu, bir kalemde çizilip kestirilip atılacak bir konuya benzemiyor. Dolayısıyla ben de yargılamaktan kaçınmanın doğru olacağını düşünmeye başlamış bulunuyorum.