Fotoğrafın yazlık başkenti ; Arles festivalinin 50 yıllık geçmişi
Fotoğrafa meraklı olanlar Arles Festivali’nin adını bir şekilde mutlaka duymuşlardır.
Arles fotoğraf festivalin temelleri 50 sene önce zamanın önemli fotoğrafçılığından Lucien Clergue ve yazar Michel Tournier tarafından atılmıştır. Her yıl 100.000 kadar ziyaretçi ile dünyanın en önemli fotoğraf festivali olarak kabul edilmektedir. Bu sene 50. yaşını dolduracak festivalde yine her yıl olduğu gibi çeşitli kulvarlar mevcut. Bunlar arasında en önemlisi sergiler. Sergiler de kendi aralarında alt gruplara ayrılmış durumda. Örneğin davetli fotoğrafçılar sergileri. Yıldızı parlayan fotoğrafçılar sergileri, doğum günün kutlu olsun sergileri, sanal gerçeklik sergisi, “Öteki” fotoğraf sergisi, görüntü yapılandırma sergileri, yeniden okuma sergileri, yaşam alanları sergileri, “Vücudun silahtır” sergileri gibi alt başlıklar mevcut. Sergilenen önemli sanatçıları arasında sayabileceklerimiz şunlar Susan Meiselas, Berenice Abott, Helen Lewitt, Atwood, Murakami, Marten Parr’ın kitapları, Nan Goldin vb.
Temmuz ayinin ilk haftasında yani açılış haftasında Arles’ın büyük antik tiyatrosunda Suzan Meiselas konuştu bütün fotoğraf yaşamını anlattı.
Arles fotoğraf Festivali’nin kuruluşu ikinci Dünya Savaşından hemen sonralara rastlar. Kentin ünlü müzesi bombalanmış olduğu için için müzeye bağış toplama gereği vardır . Müze çağdaş sanatçıları davet eder, bu arada Lucien Clergue’i de fotoğraf bölümünü kurmak için davet eder.
Lucien Clergue’in görevi bir koleksiyon oluşturmaktır. Müzenin müdürü tarihçi Jean-Maurice Rouquette Lucien Clergue ile birlikte bir mektup yazarlar ve 40 fotoğrafçıya gönderirler. Fotoğraflarından bazılarını müzeye hediye etmelerini isterler. 39 undan olumlu cevap gelir. Bunların arasında Paul Strand, Brassai, Robert Doisneau, Rene Burri, Man Ray, William Klein vardır. Bu ikili yanlarına yazar Michel Tournier’i de alarak 1970 yılında üç günlük bir fotoğraf festivali düzenlerler.
Ellerindeki koleksiyondan dört tane sergi çıkar. Bu yıl 50 incisi kutlanacak festivalin bir önemli yanı da festival fotoğraflarından bir serginin yapılıyor olması bu sergide çok önemli Fotoğrafçıların festival sırasında çektikleri fotoğrafları göreceğiz. Festivalin bu konuda çok geniş bir koleksiyonu olduğu biliniyor. Binlerce olduğu bilinen bu fotoğraf koleksiyonundan festivalde önemli bir sergi yapılıyor
Ünlü İngiliz ressam David Hockney 1985 yılı Festival afişini yapar. Bu sırada Lucien Clergue’in çektiği fotoğrafları da görüyoruz. Andre Kertez Arles sokaklarını çekmeyi tercih eder. Manuel Alvarez Bravo ve başka bir çok önemli fotoğrafçı da Arles fotoğraflarını festivale teslim ederler. Son zamanlarda Jane Evelyn Atwood 26 fotoğrafını koleksiyona katmıştır. Raymond Depardon geçen yılki sergisinden sekiz eseri festivale vermiştir. Savaş sonrası yıllarda Fransadaki ilk heyecan geçtikten sonra fotoğrafın merkezi New York’a ve Amerika’nın batı yakasına kaymıştır. Magnum ajansı daha çok röportaj ile ilgilenmektedir 1960’lı yıllarda fotoğrafçı olmak demek fotoğrafın sanatsal ve sosyal yönlerinden uzak durmak anlamına gelmekteydi. Provence bölgesinde Lucien Clergue de bu atmosferden etkilenmiştir. Buna rağmen New York daki MoMa çağdaş sanat müzesinde 27 yaşında ilk sergilenen Fransız fotoğrafçısı olma onurunu da yakalamıştır. Lucien Clergue Jean Cocteau ve Picasso ile arkadaştı. Clergue’in fotoğraf kitaplarında Cocteau ve Picasso’nun desenleri vardır. Ünlü şair Paul Elouard şiirleri de kitaplarını süsler. Lucien diğer kurucular gibi Arles’lıdır ve yoğun bir kültürel aktivite içindedir. Tarihçi arkadaşı Jean-Maurice Rouquette Reattu müzenin müdürüdür ve müzede ilk fotoğraf koleksiyonunu yapan yöneticidir. Üçüncü arkadaşları ise Michel Tournier televizyonda prodüktördür, “Karanlık Oda” adlı sadece fotoğrafa adanmış bir program yapmaktadır. Bu üç Arles’lı entelektüel Belediyenin yaptığı festivalin içine üç günlük fotoğraf festivaline monte etmeyi başarırlar.
O tarihlerde müzelerde fotoğraf yoktur. Festival süratle adını duymaya başlar 1974’te Ansel Adams ve Jacque Henri Lartigue, Henri Cartier Bresson’u ve Brassai’yi ikna ederek festivale katkılarını sağlarlar. Bu festival basit bir fotoğraf kulübünün etkinliği değildir. Tam tersine festival Immogen Cunningham, Marc Riboud, Edouard Boubat, Jeanloup Sieff, Robert Doisneau gibi önemli fotoğrafçıların sergileriyle ilerler ve gelişir. Festival sırasında toplantılar, yuvarlak masa toplantıları ve münazaralar yapılır. Devletin fotoğrafı hak ettiği değeri vermesi için çalışmalar yapılır. Çünkü bu dönemlerde devlet fotoğrafla ilgilenmiyor ve bazı kültürel çevreler de fotoğrafı küçümsüyor hatta aşağılıyorlardı.
Arles Buluşmaları Festivali adı altında festival kurulduktan sonraki 15 yıl içinde Arles kasabası fotoğrafın başkenti olmayı başarmıştır. Bölgedeki bir çok sanatsever bu festivali maddi olarak desteklemiştir. Kurucular da ilk 15 senenin sonunda hala hayattadırlar ve aktiftirler ancak Clergue başkanlığı Bernard Perrine’e bırakmıştır ama her şeyi gözlemeye devam etmektedir. 1974 yılında Clergue’in yarattığı workshoplarla festival yerini sağlamlaştırmıştır ve katılımcı sayısı süratle artmıştır. Gilles Le Querrec, Marc Riboud, Abbas, Ralph Gibson ve Sebastiao Salgado festivali onurlandırlar. Festivale bazı fotoğraf editörleri ve galeri sahipleri gelip fotoğrafçıların fotoğraflarını inceleyip görüş bildirirler. Amatör ve profesyonellerin portfolyolarına bakılır yorum yapılır. Sergilerin sayısı artar. Izis, Lisette Model, William Klein, HCB, Manuel Alvarez Bravo, Willy Ronis onur misafirleri olurlar.
Ancak Arles fotoğraf festivalinin esas ilgi alanı sunum geceleridir. İlk başlarda Reattu Müzesi’nin avlusunda yapılan geceler daha sonra Piskoposluğun avlusuna geçer. Seksenli yıllarda artık bu avlulara da sığamayan kalabalık antik tiyatroya taşınır. Sergilerde çok sayıda olduğu için müzelerden çıkıp şehrin değişik alanlarına ve değişik noktalarına taşınmak zorunluluğu ortaya çıkar. Terk edilmiş kiliseler eski hastaneler ve benzeri binalar kullanılmaya başlanır. Bu şirin kasabada fotoğraf festivali 1982 yılında çok önemli bir gelişmeye sahne olur. Kasabada Milli Fotoğrafı Okulu açılır. Bu okulun açılması ardından Arles fotoğrafın başkenti haline gelir. Okulla festival arasındaki derin bağlar bir kazan kazan etkisi yaratır. İkisi birlikte gelişmeye devam ederler. Seksenli yıllardan sonra festivalde biraz güç kaybı ortaya çıkar. Sponsorların azalması belediye ve basının eleştirileri kurucu başkanın geri çekilmesine neden olur. Yerine François Hebel sahne alır. Hebel henüz 28 yaşında bir gençtir. Sergi alanlarını çoğaltır. Demir yolları işletmesinin eski tren tamirhanelerini festivalin bünyesine katar. Kodak sponsorluğu ile Annie Leibovitz, Nan Goldin, Georges Rousse gibi önemli isimleri festivale çeker. Ancak Hebel çok yenilikçi olduğundan yıldırımları üstüne çeker, Magnum’dan aldığı teklifin de etkisiyle festivalden ayrılır. Daha sonraki 15 yıl içinde çok değişik sanat direktörleri arkası arkasına festivali yönetirler. Festival fotoğrafın tüm yönlerini ele alıp genel bir fotoğraf festivali olduğu için Paris’teki fotoğraf fuarıyla rekabet etmeye başlarlar. Ardından “Perpignan görüntü için vize” gibi tematik festivaller ortaya çıkar ve rekabet oluşur. Bu festivallerin hepsi Arles’ı örnek almışlardır. Bazı festival yöneticileri sadece bir sene durur sonradan tekrar eski işlerine dönerler. Bunlar arasından Agnes Gouvon bir kaç ay içinde hazırladığı programla ekonomik durumu düzeltir. Aslında gelip giden tüm başkanlar kendi bakış acılarına, çevrelerinin de desteği ile festivale değer katmışlardır. Dünyanın bütün ülkeleri festivalde temsil edilmişlerdir. Gelmiş geçmiş başkanların hiçbiri işletmeci değildir hepsi sanatla ve fotoğrafla ilgili kişilerdir bu nedenle festival gırtlağa kadar borç içine girer. 2001’de kasabaya komünist belediye başkanı seçilir. Bu belediye başkanı Herve Schiavetti ve kurucu başkan Rouquette festivale Francois Barré adlı üst düzey bir yönetici atarlar. Berré ise Hebel’i yeniden davet ederek yeni bir iş tanımı ve çalışma programı yapmasını ister. Hebel 2014’e kadar 12 sene boyunca festivali yönetir festivalin mali işleri düzelmiş yeniden dinamizm kazanmış ve halkın gözündeki elit yeri normale dönmüş ve daha geniş kitlelere ulaşması sağlanmıştır. Hebel Paris’teki Magnum ajansını yönetmiş ve Avrupa Corbis başkan yardımcısıdır, pazar araştırmaları yapmayı ve finansal bilançolar çıkartmayı çok iyi bilen, çevresi geniş etkili bir kişiliktir. Sergi sayısı 50 ye yaklaşır. Festivali profesyonel hale getirir bir bayram havasına sokar ve daha geniş kitlelere ulaştırır. Martin Parr, Raymond Depardon, Christian Lacroix ve Nan Goldin gibi ünlülerden ve çevrelerinden büyük destek görür. 2002 yılında festivale önemli bir ödül koyar. Dijital fotoğrafın festivaldeki yolunu açar. Yeni yeni yükselmekte olan ülkelerin fotoğraflarını tanıtmaya başlar, gece sunumları yerini tamamen sergilere bırakmıştır. Festivalin süresi de temmuzdan eylüle kadar uzamıştır. Daha önceleri resmi olmayan portfolyo okumaları Photo Review & Gallery aracılığıyla profesyonel hale getirilir. Profesyonellerle amatörler arasındaki portfolyo değerlendirmeleri dakikaya ve ücrete bağlanmıştır. Bu okumalar sırasında dikkati çeken portfolyolara sergi teklifleri yapılır. Daha sonraki yıllarda başka ödüller festival süslemeye başlar. Örnek Luma ödülü bunlardan biridir. 2013 yılında 83.000 kişi festivali ziyaret eder. Hebel ile Luma arasında demir yolları işletmesinin alanları yüzünden tartışma çıkar ve Hebel yardımcıları festivalden çekilirler. 2015 yılında Sam Stourdze festival başkanı olur. Genç Sam Stourdze daha önce Lozan Elize Müzesi’nin başkanlığından festival başkanlığına davet edilir. Sam sergiler için yeni yerler özellikle de tarihi mekanlar içinde farklı yerler keşfeder. Festival profesyonelce yönetilmeye başlar. Küratörler artar, ulusal ve uluslararası kurumlarla ilişkiler geliştirilir. Burslar verilir, araştırmalar yaptırılır. Festival fotoğraf tarihini ön plana alır. Koleksiyonerlerle ilişkileri arttırır. Tematik sergileri tercih eder. Büyük ustaların retrospektif sergilerini müzelere bırakır. Sam Stourdze daha çok dokümanter fotoğraf ve kurgu fotoğrafları üzerinde durur. Sergiler, arşivlere, amatör dokümanlar ve fotoğraf objeleri birbirlerine karışırlar. Sosyal sorunlar, tarihi anlar Sam’ın ilgi alanına girer. Şehrin belirli bir bölümünde seçilmiş 30 fotoğrafçının fotoğrafları duvarlara yapıştırılır. Festivalde sanal gerçeklik, video ve filmlere yer açılır. Bu alana da hem bir yarışma hem bir ödüle atanır. Bunların dışında festivalde fotoğraf kitap çok önemli bir yer alır. 1000 metre karelik bir alanda “kitap köyü” denilebilecek büyüklükte yüze yakın uluslararası fotoğraf yayınevinin bulunduğu bir yer açılır. Sam Stourdze bir işletme mühendisi gibi Fransa ve uluslararası platformda ki fotoğraf potansiyelini görerek 40 yıllık festivalin gücü ile festivalin ağırlığını daha da artırır. Festivali Fransa’nın değişik noktalarına taşır. Çin’de paralel bir festivali için Çinli bir ortak bulur ve birlikte Arles festivalini Çine taşır. Günümüzde “Arles Buluşmaları festivali” 50 yıl sonra fotoğraf alanında çok önemli bir rol oynamaktadır. Kurumların fotoğrafı kabul etmesinde ve fotoğrafın geniş kitlelere yayılmasında çok önemli bir rol oynar. Arles’da kurulan Milli Yüksek Fotoğraf Okulunun mezunlarıyla ortaklaşa fotoğrafı dünyanın çeşitli yerlerine tanışmayı amaçlamaktadır. Kurucu başkan Clergue’in başlattığı kurslarla her yıl çok sayıda amatör fotoğrafçı profesyonel fotoğrafçılığa adım atar. Arles festivali her yaz çok büyük heyecan yaratır ve çeşitli sergiler ve aktivitelerle dünyanın fotoğraf başkenti olmayı fazlasıyla hak eder.
